Foka Kranendonk In Memoriam

Foka Kranendonk In Memoriam
Vogeltje (80) uit Noordwolde werd als baby uit naziklauwen gered en naar Friesland gesmokkeld | in memoriam
 

Vogeltje Waterman, 16 februari 1943 - 8 december 2023.



Verzetshelden redden Vogeltje Waterman als Joodse baby in Amsterdam uit handen van de nazi’s en smokkelden haar naar Friesland. Ze was dankbaar voor zoveel geluk, maar helemaal vrij heeft ze zich nooit gevoeld.
Wat als de hele wereld erop gericht is om jou, je familie, je héle volk uit te roeien? Hoe kun je een min of meer gelukkig leven leiden in de wetenschap dat het juist de bedoeling is om jouw bestaan volledig uit te wissen?
Het is Vogeltje Waterman uit Noordwolde gelukt. Iedere dag van haar onwaarschijnlijke leven is dierbaar geweest, al zat het verleden haar altijd op de hielen. Ze heeft haar Joodse geboortenaam gekoesterd, het was het enige dat ze had van haar biologische familie.

Amsterdam, 1943
De Tweede Wereldoorlog duurt al drie jaar. Met iedere razzia van de bezetter verdwijnen er meer Joodse families uit Amsterdam. Maar op 16 februari 1943 krijgen Barend Waterman en Roosje Mullem gezinsuitbreiding. In het Nederlands Israëlitisch Ziekenhuis in de stad wordt hun dochter geboren. Ze heet Vogeltje, vernoemd naar haar oma. Mozes Hartog van vier heeft nu een zusje.
Moeder Roosje is zwak en ligt nog in het ziekenhuis als de Duitsers haar man en zoontje op een nacht in mei oppakken. Ze zien elkaar nooit meer terug. Barend en Mozes Hartog Waterman worden twee maanden later in vernietigingskamp Sobibor vermoord. Roosje is 28 jaar als ze in september 1943 sterft in Auschwitz.
Maar hun dochter overleeft de gruwelen. Baby Vogeltje (de familie heeft nooit kunnen achterhalen wanneer zij het ziekenhuis heeft verlaten) wordt naar de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam gebracht. De Duitsers houden de opgepakte Joden hier gevangen voordat zij op transport gaan, eerst naar Westerbork en daarna verder naar de concentratiekampen.


Smokkelen
Het verzet is onvervaard en weet honderden Joodse baby’s en kinderen uit de crèche te smokkelen - soms verborgen onder een stapel wasgoed, in de hoop dat ze niet gaan huilen - en in veiligheid te brengen bij onderduikfamilies.
Zo onderneemt verzetsman Sjoerd Wiersma uit Joure een paar keer per week de gevaarlijke reis tussen Amsterdam en Friesland, steeds weer met een andere baby. Vogeltje neemt hij mee in de trein naar Leeuwarden. Hier levert hij het verzwakte meisje af bij zijn vrienden Frans en Aaltje Sytsma-Heerma, een moedig, kinderloos echtpaar dat zich met veel liefde over Vogeltje ontfermt.
Ze krijgt een veiliger naam, Foke, en een vals identiteitsbewijs. De Sytsma’s vertellen de buitenwereld dat het meisje een evacué uit Rotterdam is. Wijzend op haar donkere haren en ogen heeft iemand in de stad weleens gezegd: ‘It liket wol in Joadsk berntsje...’ Maar niemand heeft gepraat, het geheim is altijd bewaard gebleven.
Van de hele familie overleven alleen Vogeltje en twee neven de oorlog. De spanning of ze wel bij heit en mem in Leeuwarden kan blijven, is ook na de bevrijding groot. Overlevenden komen hun Joodse familieleden halen. Kinderen van wie de ouders niet terugkeren, moeten verhuizen naar Joodse pleeggezinnen. Maar Vogeltje mag blijven. Haar neef ziet dat het zo goed is, hier bij de Sytsma’s.

Fantastische jeugd
Haar pleegouders zijn zielsgelukkig met dit zeer gewenste kind. Vogeltje groeit op met veel liefde en geborgenheid. Ze zal later altijd vertellen dat ze een fantastische jeugd heeft gehad. Ook al is er dat gemis van een eigen oorsprong.
Vogeltje voelt zich ánders. Anders dan haar ouders, anders dan alle Friezen die ze kent. Ze is nooit helemaal thuis. Jaren na de oorlog pesten de andere leerlingen op de middelbare school haar met haar Joodse naam. Genen zijn misschien toch sterker dan opvoeding, denkt ze zelf.
In de zomervakantie van 1963 loopt ze Jan Kranendonk tegen het lijf, een knappe jongeman van de Zuid-Hollandse Eilanden. Ze trouwen en krijgen twee zonen: Jan en Frans. Ze vestigen zich in Numansdorp waar Vogeltje onderwijzeres wordt. Ze heeft een scherp afgestelde antenne voor de breekbare kinderen: die mogen voor in de klas zitten, onder de beschermende vleugels van juf.

Het verleden
Het gezin verhuist naar een woonboerderij in Noordwolde. Maar het verleden, de schuld en een diepe angst blijven haar levenslang achtervolgen. Wie is er écht te vertrouwen in tijden van nood? En: waarom leef ik nog wél?
Ze is onverschrokken als het over rechtvaardigheid gaat, ongekend fel als politici holle woorden lozen, zeer beschermend voor haar zonen en veelal onbereikbaar als het om de wonden uit het verleden gaat. In aanloop naar de beladen dagen 4 en 5 mei trekt Vogeltje Waterman steevast een muur op. Haar man en zonen blijven in die weken maar wat uit de buurt, het was het beste advies dat de stichting Joods Maatschappelijk Werk hen kon geven.
De broers zeggen: ,,Je moet verder met je leven. Zet een knop om, je kunt niet blijven hangen in het verleden.”. Dat probeert hun moeder werkelijk. Op 4 mei 1995, vijftig jaar na bevrijding, plaatst ze een herdenkingsadvertentie in de Leeuwarder Courant, voor haar ouders Barend en Roosje, haar broertje Mozes Hartog en haar pleegouders Frans en Aaltje. ,,Ik wilde het afsluiten, maar dat kan niet, weet ik nu”, vertelt ze later.
Frans Sytsma met zijn pleegdochter Vogeltje op de fiets. Foto's familie Kranendonk


Luisteren, begrip
De mildheid komt na een bezoek aan concentratiekamp Auschwitz. Ze reist met haar man en zoon Jan naar Polen. Nergens anders kan ze dichter bij haar eigen familie komen dan hier, waar de hel op aarde was. Ze raakt er onverwachts in gesprek met een gehandicapte man uit Duitsland. Hij is hier krijgsgevangene geweest na de opmars van de Russen. Er breekt zomaar een stuk van haar afweermechanisme af. Ze luisteren naar elkaar, er ontstaat wederzijds begrip.

Het leven is het kostbaarste dat er is en Vogeltje Waterman blijft tot de laatste dag onwrikbaar overeind. Als haar gezondheid sterk vermindert, durft een arts eens het onderwerp ‘kwaliteit van leven’ ter sprake te brengen. Ze springt boos op. Alle mensen om haar heen hebben tot het allerlaatste moment gevochten voor hun leven. Maar zij is gered! Wie is zij dan om de stekker eruit te trekken?
Op 8 december 2023 is Vogeltje Waterman overleden, tachtig jaar oud, wat heeft ze veel getorst. Ze heeft haar opmerkelijke rouwadvertentie zelf nog opgesteld. ‘Bedankt voor alle geluk dat ik mocht blijven leven!’ staat erboven. Jan Kranendonk heeft geen afscheid kunnen nemen van zijn vrouw. Zijn gezondheid is broos na een hersenbloeding. Ze waren bijna zestig jaar getrouwd.
In december zullen haar zonen haar as uitstrooien over de restanten van Auschwitz, dichtbij de herinnering aan haar familie. Jan en Frans Kranendonk blijven de naam van hun moeder noemen en haar verhaal vertellen - de geschiedenis mag niet vergeten worden.

Overgenomen uit: De Friese Koerier; Geschreven door Rixt Oenema
 
terug